Τα άλση της Μνήμης

το άρθρο έχει δημοσιευθεί και στον Κλόουν

 

Το θέμα για το οποίο επέλεξα να μιλήσω σήμερα  είναι αδιαμφισβήτητα μακάβριο, πρόκειται για τις απάνθρωπες ταφικές πρακτικές που ακολουθούνται στην Ελλάδα. Εάν η διάθεσή σας δεν το αντέχει μην διαβάσετε παρακάτω, ωστόσο, όσο και αν υποκριθείτε πως δεν βλέπετε τον ελέφαντα στο δωμάτιο, όσο και αν φτύσετε τον κόρφο σας και πείτε «μακριά από εμένα», πρόκειται για ένα ζήτημα τρομερά ακανθώδες και αναπόφευκτο, που μοιραία θα κάποτε  θα σας αγγίξει και ως έχουν σήμερα τα πράγματα στον τόπο μας δεν θα σας αγγίξει απλώς, αλλά θα σας ξεζουμίσει και κυρίως θα σας εξευτελίσει, πολλαπλασιάζοντας την οδύνη σας. Οπότε, τι λέτε, μήπως ήρθε η ώρα να σταματήσουμε να θάβουμε  το πρόβλημα κάτω από το χαλί και να συζητήσουμε ανοιχτά για το χάλι που επικρατεί όταν θάβουμε τους πεθαμένους μας;  Μήπως ήρθε η ώρα να κάνουμε προτάσεις και να διεκδικήσουμε  λύσεις;

Οι ταφικές πρακτικές και τα έθιμα, ανέκαθεν στην ανθρώπινη ιστορία και ιδίως εδώ στον τόπο μας, που κατοικήθηκε και ανέπτυξε πολιτισμούς νωρίτερα εν σχέσει προς την υπόλοιπη Ευρώπη, δεν ήσαν κάτι στατικό. Άλλαζαν αναλόγως των συνθηκών, κλιματολογικών, περιβαλλοντικών, οικονομικών και ακολούθως ιδεολογικών. Εν γένει ωστόσο, πάντοτε εξυπηρετούσαν τις εξής ανάγκες :1. Να αντιμετωπιστεί με έναν υγειονομικά ασφαλή τρόπο η σωρός του νεκρού κάτι που αποτελεί την πρώτη, άμεση και επιτακτική ανάγκη για τους ζωντανούς.  2. Να τιμηθεί η μνήμη του. 3. Στην περίπτωση που υπάρχουν μεταθανάτιες δοξασίες , να προετοιμαστεί η είσοδός του νεκρού στο επέκεινα με διάφορες πρακτικές που από εποχή σε εποχή διαφέρουν αρκετά, θυσίες, αναθηματικές προσφορές και τελετές πάσης μορφής, από τους αρχαίους αθλητικούς αγώνες, μέχρι τα σύγχρονα μνημόσυνα. Κάθε πρακτική και φροντίδα ωστόσο, ανεξαρτήτως του πόσο διαφορετική μπορεί να είναι από εποχή σε εποχή και από πολιτισμό σε πολιτισμό, ανέκαθεν διέθετε τα εξής κοινά σημεία: να  απαλυνθεί ο πόνος των αγαπημένων του αποθανόντα, να καθησυχασθεί όσο είναι δυνατόν ο απόλυτα φυσικός και ανθρώπινος φόβος των ζώντων για τον θάνατο  και να εξασφαλιστεί η ανάμνηση του ανθρώπου που χάθηκε στην συλλογική μνήμη της κοινωνίας, στην οποία έζησε. Όλες αυτές οι πρακτικές επίσης, για τις ανθρωπιστικές επιστήμες και ιδίως για την αρχαιολογία και την ιστορία , αποτελούν ένα μέσον αξιολόγησης του πολιτισμικού, οικονομικού και κοινωνικού επιπέδου της εκάστοτε κοινωνίας.

Και ας προσγειωθούμε  τώρα στην νεοελληνική πραγματικότητα. 
Τι από όλα αυτά τα παραπάνω και σε ποιόν βαθμό τα εξυπηρετούν οι ταφικές πρακτικές και η αντίστοιχη νομοθεσία στην ελλάδα; Στις ελληνικές μεγαλουπόλεις και ιδίως στην Αττική, θα μπορούσαμε με αρκετή εγκυρότητα να καταλήξουμε στην διαπίστωση, πως το σύστημα που ακολουθείται είναι απόλυτα βάρβαρο και λειτουργικά αποτυχημένο. 

Η βιομηχανία θανάτου στον τόπο μας, είναι αρκετά ανεπτυγμένη και αποτελεί εκκλησιαστικό μονοπώλιο. Και ως μονοπώλιο, η συντεχνία που την διαχειρίζεται, κάνει ότι είναι δυνατόν ούτως ώστε να μην αλλάξουν οι επικρατούσες συνθήκες και χαθούν οι διόλου ευκαταφρόνητες προσόδοι της. Είναι χαρακτηριστικό πως η εκκλησία κραδαίνοντας το λάβαρο μιας απαρχαιωμένης και απολιθωμένης παράδοσης, διεμβολίζε  κάθε προσπάθεια να θεσμοθετηθεί η  αποτέφρωση στην χώρα μας, ακόμη και στην περίπτωση των αλλοδόξων! Και παρότι από το 2006 μετά κόπων και βασάνων υπερψηφίστηκε ο νόμος που επιτρέπει την αποτέφρωση, οι –υποκινούμενες- αντιδράσεις από τις τοπικές κοινωνίες, μαζί με πλείστες αγκυλώσεις του νόμου αναφορικά σε χωροταξικά και υγειονομικά ζητήματα, τον έχουν καταστήσει μέχρι και σήμερα  ανεφάρμοστο .  

Το αποτέλεσμα είναι ότι, εάν έχεις την ατυχία να πεθάνεις στην Ελλάδα, δεν  διαθέτεις καν το ύστατο δικαίωμα να επιλέξεις την τύχη, που θέλεις να έχει η σωρός σου. Θα σαπίσεις στο χώμα , θες δεν θες, εκτός και αν διαθέτεις αρκετά χρήματα ώστε η σωρός σου να μεταφερθεί στην Βουλγαρία ή στην Ιταλία για αποτέφρωση. Αναρωτηθείτε ,  εάν αυτό δεν είναι κατάφωρη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, έστω αυτού του ύστατου, τότε τι είναι;

Έστω όμως, ότι αυτός είναι ένας προβληματισμός καθαρά φιλοσοφικός και ας έρθουμε σε πιο πρακτικά ζητήματα, όπως το… εάν σαπίζεις.  Δύσκολα!  Ο ανθρώπινος οργανισμός λόγω της διατροφής μας, που πλέον είναι αρκετά πλούσια σε συντηρητικές ουσίες, είναι αρκετά ανθεκτικότερος στην αποσύνθεση με αποτέλεσμα να χρειάζεται περισσότερο χρόνο παραμονής στο έδαφος. Μόνο που στις μεγαλουπόλεις, όπως στην Αττική, τόσο ο χώρος όσο και ο χρόνος δεν επαρκούν. Τα κοιμητήρια είναι λιγοστά και τα εδάφη τους, το χώμα και οι μικροοργανισμοί τους, έχουν κορεστεί  από τις αλλεπάλληλες ταφές και εκταφές με αποτέλεσμα να μην αποσυνθέτουν, κοινώς: τα έχουμε παραταΐσει.

Ταφές και εκταφές είπες; Ακριβώς! Εφόσον πρέπει υποχρεωτικά να ενταφιαστείς, ο πληθυσμός αυξάνεται και συνακολούθως αυξάνονται και η δόμηση και οι νεκροί μας, τα κοιμητήρια που διαθέτουν οι δήμοι δεν επαρκούν με αποτέλεσμα να ακολουθείται μια απάνθρωπη και σκληρότατη πρακτική. Εάν ο αποθανών δεν είναι ένας ιδιαίτερα επιφανής πολίτης,  που συνήθως δεν είναι, ώστε να του δωριστεί ο τάφος ή  εάν δεν διαθέτει ιδιόκτητο τάφο, που συνήθως δεν διαθέτει και άλλωστε δεν υπάρχουν πλέον τάφοι για να αγοράσει κανείς στην Αττική (σημειωτέον ότι η αγοραστική αξία ενός τάφου λόγω της ανύπαρκτης προσφοράς και της τεράστιας ζήτησης, υπερβαίνει την αξία διαμερίσματος) και τέλος, εάν δεν είναι ανήλικος, ώστε να λάβει παράταση εκταφής για μία εικοσαετία, η μοίρα όλων των υπολοίπων κοινών θνητών που πεθαίνουν στην Πρωτεύουσα, έχει ως εξής:

Μετά την παρέλευση της τριετίας από τον ενταφιασμό, δίνεται μια παράταση έως και για 3 τρίμηνα, την οποία χρυσοπληρώνεις (π.χ στον Δήμο Αμαρουσίου είναι 180 ευρώ για το πρώτο τρίμηνο και άλλα  240 ευρώ για κάθε μήνα για τα επόμενα 2 τρίμηνα!), για να παραμείνει ο νεκρός στο χώμα. Όταν εξαντληθεί και αυτό το διάστημα, η εκταφή είναι υποχρεωτική  και εάν η σορός δεν έχει λιώσει, που συχνά δεν έχει, πετάγεται στον ασβέστη και από εκεί διαμελίζεται και πετάγεται στο χωνευτήρι. Αν παρ’ όλα προτίθεσαι να διαθέσεις επιπλέον χρήματα από το υστέρημά σου (περίπου 50 ευρώ ετησίως),  τοποθετούν  τα οστά στο οστεοφυλάκιο  για … να τα λιβανίζουν.  Άπαξ  όμως και σταματήσεις να πληρώνεις, πετάγονται και αυτά στο χωνευτήρι. Και επειδή μοιραία κάποτε οι πληρωμές θα σταματήσουν, η κατάληξη όλων μας είναι στο χωνευτήρι, ένα πηγάδι δηλαδή, όπου πετάνε τα οστά.

Να συζητήσουμε για την φρίκη και τον πόνο των αγαπημένων, που πρέπει να παρίστανται στην  διαδικασία της εκταφής και στα παρεπόμενα; Καλύτερα όχι. Για την πλήρη εμπορευματοποίηση του θανάτου, ίσως; Για την ασέβεια προς την μνήμη των συνανθρώπων μας που έφυγαν; Για το πόσο αμφίβολη υγειονομικά είναι αυτή η πρακτική; Νομίζω ότι τα συμπεράσματα είναι ευνόητα.Πρόκειται για θεσμοθετημένη σύληση νεκρών, σκύλευση, εξευτελισμό και φρίκη, που δεν εφήρμοζαν ούτε και οι πιο πρωτόγονες κοινωνίες.

Και προς τι γίνονται όλα αυτά; Μα για το χρήμα φυσικά! Η βιομηχανία θανάτου στην Ελλάδα εκμεταλλεύεται την θεσμική της εξουσία,  τον πόνο των ανθρώπων και ορισμένες αμφίβολες έως παράλογες μεταφυσικές ανησυχίες για να κερδίζει ανυπολόγιστα ποσά. Και το αξιοκατάκριτο δεν είναι ότι κερδίζει, αλλά το ότι μας εξοντώνει οικονομικά και ψυχολογικά χρησιμοποιώντας πρακτικές απίστευτης βαρβαρότητας που δεν τιμούν καμία πολιτισμένη κοινωνία, δεδομένου ότι ο στοιχειώδης σεβασμός που οφείλει να δίνει η κοινωνία στους τεθνεώτες της, εξατμίζεται μόλις στερέψει η κάνουλα των πληρωμών!

Και αφού αναφέρθηκα στα παρεπόμενα, ας μιλήσουμε και για ό,τι προηγείται της αναγκαστικής μετοίκησης στα απαράμιλλα μνημεία κακογουστιάς και απανθρωπιάς, που αποτελούν τα σύγχρονα ελληνικά νεκροταφεία, ξέρετε αυτά, όπου οι τάφοι είναι ο ένας πάνω στον άλλον, χωρίς στοιχειώδη χωροθέτηση , με ελλειπή καθαριότητα,  με τα πλαστικά λουλούδια, τα θυμιατά, τις κανδήλες και τα κιτς μάρμαρα.

Οι φθηνότερες κηδείες ξεκινούν από τα 1000 περίπου ευρώ και μπορούν να καταλήξουν σε πολλές χιλιάδες. Τα ασφαλιστικά ταμεία, δίνουν μετά από αρκετούς μήνες και γραφειοκρατικό αγώνα ένα επίδομα κηδείας, το οποίο για τα φτωχά ταμεία αντιστοιχεί μεσοσταθμιστικά σε 600 περίπου ευρώ, για όσους είχαν την τύχη να διαθέτουν ασφάλιση όσο ήσαν ζωντανοί. Το πώς βεβαίως θα βρεθούν τα χρήματα για να καλυφθεί άμεσα το σύνολο του κόστους της κηδείας, το ποιος δηλαδή θα πληρώσει –κυριολεκτικά- το μάρμαρο, είναι ένα ζήτημα για το οποίο οι συγγενείς, εάν υπάρχουν, θα πρέπει να κόψουν τον λαιμό τους.  Εάν πάλι ο αποθανών ήταν άπορος, ο δήμος οφείλει να αναλάβει τα έξοδα ταφής, ωστόσο, για να επιτευχθεί αυτό απαιτείται ένας γολγοθάς γραφειοκρατίας, μιας και λόγω της στενοχωρίας και της οικονομικής στενότητας, οι δήμοι είναι εντελώς απρόθυμοι στο να αναλάβουν αυτήν την υποχρέωση, ασχέτως και αν επί τόσα χρόνια ο θανών τους πλήρωνε με την σέσουλα τα δημοτικά τέλη.

Έχω υπάρξει προσωπικά μάρτυρας σε κηδεία άπορης, όπου οι ιερείς έβαλαν την κασέτα στο fast forward και  ξεπέταξαν την εξόδιο ακολουθία σε λιγότερο από 10 λεπτά, παρότι η εν λόγω γριούλα ήταν μια πιστή χριστιανή που διακονούσε στον ναό σχεδόν μέχρι τις τελευταίες μέρες της ζωής της. Έχω ατυχώς υπάρξει και μάρτυρας σε κηδεία, όπου η οικογένεια,  ζήτησε εναλλακτικά για όποιον το επιθυμούσε αντί στεφάνων και δωρεών προς το «φιλόπτωχο» της εκκλησίας,  να κάνει δωρεά υπέρ της Φλόγας, που είναι ένας σύλλογος για καρκινοπαθή παιδιά. Ο Παπάς μόλις είδε ότι θα έχανε έσοδα, εξύβρισε τους συγγενείς (με την σωρό του ανθρώπου τους εντός της εκκλησίας), απείλησε ότι δεν θα κάνει την ακολουθία παρότι υποχρεούτο και έβγαλε την εκπρόσωπο του συλλόγου της Φλόγας που μάζευε τις δωρεές έξω από τον ναό! Στο τέλος δε της ακολουθίας, διάβασε επιδεικτικά τα ονόματα των δωρητών υπερ του «φιλοπτώχου», παρ΄ότι δεν του ζητήθηκε κάτι τέτοιο (διότι το να φωνάζεις από το μικρόφωνο τα ονόματα όσων έδωσαν,  είναι ένας κατάφορος εκβιασμός για όσους δεν έδωσαν) και εξυπακούεται πως «παρέλειψε» να αναφέρει τους δωρητές υπέρ της Φλόγας. Και αναρωτιέμαι, αυτό είναι στάση ποιμένος ή πορνοβοσκού, κοινώς νταβατζή; Όχι μόνον εξατομικευμένα για τον συγκεκριμένο παπά, διότι εάν ο εν λόγω έδειξε το χειρότερό του πρόσωπο, φαντάζομαι πως θα υπάρχουν άλλοι που έχουν δείξει ένα καλύτερο, αλλά για το  σύστημα καθ΄αυτό ως έχει. Όλη αυτή η εκβιαστική εκμετάλλευση του ανθρώπινου πόνου από την εκκλησία είναι ένα σκαιότατο νταβατζιλίκι ή όχι;  Τα καλά και συμφέροντα…  

Φαντάζομαι, πως  υπάρχουν αναρίθμητες ανάλογες ιστορίες να ειπωθούν και όσο αυτός ο παραλογισμός θα συνεχίζεται, δεν θα σταματήσουν να υπάρχουν. Το ουσιώδες είναι, εδώ και τώρα να υπάρξουν πιέσεις, ούτως ώστε το πρόβλημα να αντιμετωπιστεί τόσο νομοθετικά όσο και ουσιαστικά και αυτού του είδους οι πρακτικές από την σκληρή πραγματικότητα που είναι σήμερα να μπούνε στο χρονοντούλαπο με τις ντροπιαστικές και επώδυνες επιλογές του παρελθόντος της ελληνικής κοινωνίας, που δεν θα ξαναχρειαστεί πια κανείς στο μέλλον να αντιμετωπίσει.

Η κατακλείδα είναι πως η αποτέφρωση θα έπρεπε να είναι μια αυτονόητη επιλογή. Πέραν του ότι  θα έλυνε αυτομάτως πολλά από τα σημερινά αδιέξοδα και θα επέτρεπε  στους ζώντες  να αντιμετωπίσουν αυτήν την αναπόφευκτη και φυσική κατάληξη με έναν τρόπο ανθρωπινότερο και πολιτισμένο, θα έδινε και περιθώρια να τιμηθούν ουσιαστικά οι αποβιώσαντες. Επίσης, η αποτέφρωση στον τόπο μας δεν είναι εθιμικά ξένη, αφού σε αρκετές περιόδους της προϊστορίας και της ιστορίας του εφηρμόζετο ως πρακτική, η πλειονότητα παραδείγματος χάριν των ομηρικών ηρώων, όπως καταμαρτυρούν η Οδύσσεια και η Ιλιάδα αποτεφρώθηκε.

Και σήμερα η επιστήμη μας δίνει πολλές περισσότερες επιλογές, από το να σκορπίσεις την τέφρα στη θάλασσα ή να την έχεις σε ένα βάζο στο σαλόνι σου.

Φερ’ ειπείν, υπάρχουν ήδη 2 εταιρείες στο εξωτερικό που με μόλις 220 δολάρια, τοποθετούν την τέφρα των νεκρών σε μια ειδική συσκευασία, με σπόρο από δέντρο που επιλέγεις ο ίδιος. Ο σπόρος απορροφά τα συστατικά της τέφρας και γίνεται δέντρο! Σκεφθείτε τον συμβολισμό, από τον θάνατο σου να προσφέρεις ζωή και να επιστρέφεις έναν πνεύμονα στο περιβάλλον, ένα ζωντανό μνημείο!  Θα μπορούσαμε έτσι, με μία συντονισμένη και οργανωμένη κίνηση εκ μέρους της πολιτείας, να αναδασώσουμε σταδιακά όλα τα βουνά της Αττικής, που τα έχουμε μετατρέψει σε κρανίου τόπο δίχως ένα πράσινο φύλο. Με μια πέτρα στην βάση του δέντρου με  χαραγμένες δύο λέξεις για τον άνθρωπο που έδωσε ζωή στο δέντρο, απλά, φυσικά και όμορφα, χωρίς κανδήλες, θυμιατά και πλαστικά λουλούδια.

Δεν θα ήταν αυτό ένα παράδειγμα υψηλού πολιτισμού για την κοινωνία μας; Δεν θα ήταν μια πρακτική πιο ανθρώπινη, πιο αξιοπρεπής, πιο ανέξοδη, ασύγκριτα πιο λειτουργική και ανταποδοτική προς το φυσικό περιβάλλον, συμβολικά και αισθητικά ανώτερη και ενδεχομένως λιγότερο επώδυνη για τους ζωντανούς; Γιατί να μην έχουμε αυτήν την επιλογή, να γίνουμε δέντρα ή να μας πάρει απλώς ο άνεμος και η θάλασσα; Αξίζει τέτοια εκμετάλλευση, απανθρωπιά και εξευτελισμός  για να μην μείνει άνεργος ο συρφετός των ορνέων, των παπάδων, των μαρμαράδων και των λουλουδάδων; Προσωπικά δεν το νομίζω. Εσείς; 

Ιστορική παρουσίαση  της οδύσσειας για την καθιέρωση της αποτέφρωσης στην Ελλάδα , καθώς και αντίκρουση των πολέμιών δογματικών θέσεων της ορθόδοξης εκκλησίας, μπορείτε να διαβάσετε εδώ .